Wanneer komt data echt op de balans?

Dit tweede deel van het drieluik zoomt in op de tijdlijn. Wanneer mogen bedrijven data formeel activeren en waarom duurt dat zo lang? Het stuk schetst de realistische route van China tot IFRS en helpt verwachtingen te managen over wat wel en niet snel verandert.

Waarom geduld, geopolitiek en voorbereiding nu belangrijker zijn dan wachten

Inleiding: iedereen voelt het, niemand mag het nog opschrijven

De vraag die ik de afgelopen jaren steeds vaker krijg van ondernemers en bestuurders is opvallend concreet: hoe lang duurt het nog voordat data op de balans mag? Niet of data waarde heeft, die discussie is voorbij, maar wanneer die waarde formeel erkend mag worden in de financiële verslaglegging.

Die verschuiving in vraagstelling is veelzeggend. Het laat zien dat data inmiddels wordt gezien als bedrijfsmiddel, als productiefactor en als strategisch bezit. Alleen: de boekhouding loopt achter. Niet een beetje, maar structureel. En dat is geen toeval.

Wie wil begrijpen wanneer data op de balans komt, moet begrijpen hoe traag instituties bewegen, hoe voorzichtig accounting is ingericht en hoe geopolitiek inmiddels een rol speelt in verslaggeving. Dit is geen technologisch vraagstuk, maar een institutioneel en economisch spel.

Twee werelden, twee snelheden

Als we kijken naar de huidige stand van zaken, zien we een fundamentele tweedeling ontstaan. Aan de ene kant China, dat data inmiddels actief op de balans toestaat. Aan de andere kant, de rest van de wereld, die nog jaren nodig heeft om tot vergelijkbare stappen te komen. Die kloof is belangrijker dan veel ondernemers nu beseffen.

China heeft data niet benaderd als boekhoudkundig probleem, maar als economische realiteit. Vanuit het idee dat data een productiefactor is – naast arbeid, kapitaal en technologie – is de stap gezet om data ook boekhoudkundig te erkennen. Niet perfect, niet volledig, maar wel operationeel.

Sinds 1 januari 2024 mogen Chinese bedrijven data activeren op hun balans, mits zij aan duidelijke voorwaarden voldoen. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen data voor intern gebruik en data die verhandelbaar is op externe markten. In beide gevallen verschijnen data expliciet als ‘Data Resources’ op de balans.

Dat lijkt een technische nuance, maar het is in werkelijkheid een mentale doorbraak. Data is daar niet langer een bijproduct van processen, maar een expliciet bezit van de onderneming. Belangrijk detail: alleen nieuw gegenereerde data komt in aanmerking. Historische datasets blijven buiten beeld. Dat onderstreept dat het hier niet gaat om cosmetische verfraaiing van de balans, maar om het afdwingen van discipline in databeheer.

Wat China echt doet

De Chinese aanpak laat zien wat er gebeurt als economische strategie leidend wordt boven conservatisme van accountants. Door data te activeren, dwingt de regelgeving bedrijven om expliciet na te denken over eigendom, controle, kwaliteit en toekomstig rendement van data.

Vergelijk het met een fabriek die pas op de balans mag als je kunt aantonen dat je de machines bezit, ze kunt gebruiken en ze economische waarde opleveren. China past datzelfde principe nu toe op data.

Dat is niet alleen een boekhoudkundige keuze, maar ook een geopolitieke. Wie data op de balans kan zetten, kan investeringen aantrekken, waarde aantonen en concurrentiepositie versterken. In een wereld waarin data steeds vaker de kern van macht vormt, is dat geen detail.

IFRS: waarom het nog zo lang duurt

Voor bedrijven die IFRS volgen, en dat zijn vrijwel alle beursgenoteerde ondernemingen in Europa, ligt de realiteit totaal anders. Hier geldt nog steeds IAS 38, een standaard die is ontworpen in een tijd waarin data geen strategisch bedrijfsmiddel was.

Intern gegenereerde immateriële activa mogen onder deze standaard niet worden geactiveerd. Dat geldt voor merken, klantrelaties en dus ook voor data. Alleen aangekochte data kan soms worden geactiveerd, maar dat is de uitzondering, niet de regel.

In mei 2024 heeft de IASB eindelijk erkend dat deze standaard niet meer aansluit bij de moderne economie. Het project om IAS 38 te herzien is formeel gestart. Dat klinkt hoopvol, maar wie de dynamiek van het zetten van standaarden kent, weet dat dit het begin is van een lang traject.

De realistische tijdlijn: waarom 2030 geen pessimisme is

De IASB werkt gefaseerd, zorgvuldig en met veel consultatie. Dat is geen zwakte, maar het verklaart wel waarom snelheid geen kernkwaliteit is. Op basis van eerdere projecten is een patroon zichtbaar. Eerst volgt een onderzoeksfase, waarin vooral wordt geluisterd. Wat hebben gebruikers van jaarrekeningen nodig? Waar lopen bedrijven tegenaan? Wat zijn de risico’s? Die fase loopt grofweg tot 2026.

Daarna volgt een beslismoment. Gaan we echt erkennen en meten, of beperken we ons tot extra toelichtingen? Dat is een cruciaal punt, want hier sneuvelen veel ambitieuze plannen. Als de IASB besluit door te pakken, volgt pas daarna het echte werk. Ontwerp-standaarden, commentaar-rondes, heroverwegingen. En vervolgens een implementatieperiode die vaak meerdere jaren beslaat.

Wie dit alles bij elkaar optelt, komt in een realistisch basisscenario uit op 2030 of 2031 als eerste moment waarop data mogelijk verplicht op de balans kan verschijnen onder IFRS. Niet omdat niemand het wil, maar omdat het systeem zo werkt.

Waarom data zo lastig is voor accountants

Dat data nog niet op de balans staat, heeft weinig te maken met onwil en alles met complexiteit. Data gedraagt zich fundamenteel anders dan klassieke activa. Data is moeilijk af te bakenen. Wanneer begint een dataset, wanneer eindigt zij? Data is lastig te controleren, omdat eigendomsrechten juridisch diffuus zijn. Data is contextafhankelijk: dezelfde dataset kan voor het ene bedrijf goud waard zijn en voor het andere waardeloos.

En misschien wel het belangrijkste: data kan razendsnel van actief naar risico transformeren. Wat vandaag een strategisch bezit is, kan morgen een compliance-probleem zijn door veranderende privacywetgeving of datalekken.

Accountancy is gebouwd op voorspelbaarheid en voorzichtigheid. Data is gebouwd op dynamiek en snelheid. Die twee werelden botsen.

Europa: wachten, volgen en niet vooroplopen

In Europa is er geen aanwijzing dat landen zelfstandig vooruit willen lopen op IFRS. Nederland en België volgen voor niet-beursgenoteerde bedrijven hun eigen GAAP, maar ook daar geldt een terughoudende benadering van intern gegenereerde immateriële activa.

Voor beursgenoteerde bedrijven is IFRS sinds 2005 verplicht. Dat betekent simpelweg: wachten op de IASB. Europese wetgeving, zoals de Data Act, richt zich op toegang en delen van data, niet op waardering of activering. Europa kiest hier duidelijk voor harmonisatie boven snelheid.

Verenigde Staten: mogelijk een andere route

De VS onderzoekt parallel de erkenning van immateriële activa. De FASB heeft eind 2024 expliciet om commentaar gevraagd op dit onderwerp. Historisch gezien lopen IFRS en US GAAP niet altijd gelijk op.

Het is dus niet uitgesloten dat de VS eerder of juist later tot erkenning van data komt. Dat vergroot de fragmentatie in internationale verslaggeving, iets waar multinationals zich nu al op moeten voorbereiden.

Wat kun je als ondernemer nu doen?

Het belangrijkste inzicht is misschien wel dit: wachten is geen strategie. Ook al mag data nog niet op de balans, je kunt vandaag al beginnen met het organiseren van je digitale vermogen.

Gekochte data kan soms al worden geactiveerd. Ontwikkelingskosten voor data-infrastructuur en algoritmes verschijnen indirect op de balans. En buiten de balans kun je steeds meer vertellen via bestuursverslagen, management commentaar en geïntegreerde rapportages.

Maar belangrijker nog: je kunt intern leren waarderen. Niet om cijfers op te poetsen, maar om beter te sturen. Wie vandaag geen idee heeft wat zijn data economisch bijdraagt, zal morgen moeite hebben om dat aannemelijk te maken aan accountants en toezichthouders. Denk hierbij niet alleen aan financiële waarde, maar ook aan voorspellend vermogen, procesoptimalisatie en relatieversterking. Data is geen stilstaand bezit, maar een versneller.

De drie scenario’s ontdaan van hype

Als we alle factoren samenbrengen, ontstaan drie realistische scenario’s. Een optimistisch scenario waarin beperkte aanpassingen sneller worden doorgevoerd. Een basisscenario waarin rond 2030 erkenning mogelijk wordt. En een pessimistisch scenario waarin alles verder opschuift richting 2032 of later.

Het optimistische scenario is aantrekkelijk, maar weinig waarschijnlijk. De complexiteit is simpelweg te groot. Het basisscenario is daarom het meest rationeel uitgangspunt voor ondernemers in Nederland en België die IFRS volgen. Dat betekent niet stilzitten tot 2030, maar juist nú investeren in structuur, governance en inzicht.

Slot: data wacht niet op standaarden

De ironie is duidelijk. Terwijl de boekhouding wacht, versnelt de economie. Data wordt dagelijks ingezet om beslissingen te automatiseren, klanten te binden en verdienmodellen te vernieuwen. De waarde is er al, alleen de erkenning laat op zich wachten.

Wie dat begrijpt, gebruikt de komende jaren niet om te wachten, maar om voor te sorteren. Want op het moment dat data op de balans mag, ontstaat er een nieuw speelveld. En zoals altijd geldt: wie voorbereid is, speelt vooraan mee.

Data komt op de balans. De vraag is niet wanneer, maar wie er klaar is als het zover is.

DISCLAIMER: Ik ben geen accountant. Ik schrijf dit omdat digitale waarde al jaren het verschil maakt tussen groei en stilstand, terwijl de balans die realiteit nog niet weerspiegelt. Net als in mijn boeken Digitaal Vermogen en vanAnaloognaarDigitaal.nu gaat dit drieluik over ondernemers helpen hun digitale werkelijkheid te begrijpen, te sturen en te vertalen naar economische waarde.

>> Ga naar het volgende artikel van deze drieluik