Kunstmatige intelligentie in transformatie: de ontwikkeling van AI (2017-2025)

Deze longread biedt een helder overzicht van negen jaar AI-ontwikkeling, duidt technologische en maatschappelijke verschuivingen, vertaalt complexe data naar inzicht, laat zien waarom AI strategie vereist en helpt organisaties begrijpen waar kansen en risico’s liggen in het digitale tijdperk. Essentieel voor iedereen die vooruit wil.

Beluister hieronder de duiding van de inhoud van het artikel

AI als systeemverandering

In minder dan tien jaar tijd is kunstmatige intelligentie uitgegroeid tot een van de meest bepalende technologieën van onze tijd. Wat begon als een academisch onderzoeksgebied is vandaag de dag een geopolitiek thema, een productiviteitsmotor en een cultureel fenomeen. Wie vandaag over AI spreekt, heeft het niet meer over losse tools of algoritmes. Het gaat over systemen. Over infrastructuur. Over macht.

De jaarlijkse ‘AI Index’ rapporten van Stanford University volgen deze ontwikkeling op de voet. Sinds 2017 brengen ze niet alleen de stand van de technologie in kaart, maar leggen ze ook bloot hoe ons denken over AI verandert. Ik neem je mee door negen jaar AI Index. Niet als droge data-analyse, maar als verhaal over transformatie, verschuivende paradigma’s en de noodzaak van strategisch denken in een digitaal tijdperk.

Net zoals ik eerder beschreef in mijn boeken over digitaal vermogen, is het begrijpen van systemen essentieel. Alleen dan kun je sturen op waarde, vertrouwen en relevantie. AI is inmiddels zo’n systeem geworden. Een ecosysteem zelfs. Wie wil overleven in deze nieuwe realiteit, moet begrijpen waar we vandaan komen, waar we staan en waar we naartoe gaan.

Van tellen naar wegen: de evolutie van de AI Index

De eerste edities van de AI Index focusten sterk op volumes. Hoeveel papers worden er gepubliceerd? Hoeveel patenten zijn er aangevraagd? Hoeveel investeringen zijn er gedaan in AI-startups? De nadruk lag op groei in aantallen, met een duidelijke Amerikaanse bril.

Vanaf 2019 veranderde dat beeld. De rapporten kregen een bredere, internationale scope. Er kwamen vergelijkingen tussen landen, analyses van nationale AI-strategieën en tools om de ‘vitaliteit’ van AI-ecosystemen in beeld te brengen. Maar belangrijker nog: er kwam ruimte voor ethiek, perceptie en verantwoordelijkheid. AI werd niet alleen meer gezien als technologische vooruitgang, maar ook als maatschappelijke kracht.

Vanaf 2022 verschoof het perspectief opnieuw. Niet alleen de prestaties van modellen werden gemeten, maar ook de risico’s. Bias, feitelijkheid en ecologische impact werden expliciet meegenomen in de analyse. De AI Index evolueerde van thermometer naar barometer. Van meetinstrument naar beoordelingskader. Het werd een spiegel, waarin niet alleen de technologie, maar ook onze omgang daarmee zichtbaar werd.

Deze evolutie is illustratief voor de bredere digitale transformatie. Zoals ik eerder schreef over digitaal vermogen: wat je meet, bepaalt wat je stuurt. En wat je stuurt, bepaalt wat je creëert. De keuze voor meetbare waarden is daarmee altijd ook een morele en strategische keuze.

Technologische versnelling en de grenzen van prestaties

Technologisch gezien is er in de afgelopen negen jaar sprake geweest van een ongekende versnelling. In de beginjaren zagen we vooral verbetering in klassieke benchmarks, zoals beeldherkenning en taalverwerking. Modellen werden sneller, efficiënter en beter. De kosten voor het trainen van een model daalden drastisch, terwijl de nauwkeurigheid toenam.

Maar rond 2021 veranderde het speelveld. Generatieve modellen, als GPT-3 en DALL·E, toonden aan dat AI niet alleen kan herkennen en classificeren, maar ook kan creëren. Deze modellen konden tekst, beeld en zelfs geluid genereren op basis van simpele instructies. Dat opende de deur naar een compleet nieuw domein: dat van creatieve en interactieve AI.

De jaren daarna brachten opnieuw een fundamentele verschuiving. AI begon steeds beter te worden in redeneren, plannen en coderen. Nieuwe benchmarks testten logica, probleemoplossend vermogen en programmeervaardigheden. De resultaten lieten zien dat AI niet alleen informatie kan reproduceren, maar ook zelfstandig kan leren structureren en toepassen.

Opmerkelijk is dat open-source modellen, zoals Mistral en LLaMA, inmiddels in staat zijn om prestaties te leveren die voorheen alleen bij gesloten modellen van grote technologiebedrijven mogelijk waren. Daarmee ontstaat een spanningsveld tussen open innovatie en commerciële belangen. Precies zoals eerder gebeurde in de muziekindustrie met de opkomst van digitale distributieplatforms: wie de infrastructuur bezit, bezit het narratief.

De verschuiving van macht: industrie versus academie

Een van de meest opvallende trends uit de AI Index is de verschuiving van innovatiekracht van de academische wereld naar het bedrijfsleven. Tot ongeveer 2014 waren universiteiten en onderzoeksinstituten leidend in de ontwikkeling van AI-modellen. Vandaag de dag komt meer dan 85 procent van de meest geavanceerde modellen uit de industrie.

Dat is niet verwonderlijk. De ontwikkeling van frontier models vereist enorme hoeveelheden data, rekenkracht en kapitaal. En juist die middelen zijn geconcentreerd bij een klein aantal grote technologiebedrijven. Dit roept fundamentele vragen op over transparantie, controle en eigenaarschap. Wie bepaalt wat AI leert? En in wiens belang?

Tegelijkertijd zien we dat landen als China massaal investeren in AI-publicaties, patenten en talent. Terwijl de Verenigde Staten hun voorsprong behouden in topconferenties en impactmetingen, wordt het geopolitieke landschap complexer en competitiever. Europa, daarentegen, lijkt structureel achterop te raken. De AI Index maakt pijnlijk zichtbaar hoe strategische technologieën buiten bereik raken wanneer infrastructuur en beleid ontbreken.

Van experiment naar kerntechnologie

Waar AI enkele jaren geleden nog werd gezien als experimenteel en toekomstgericht, is het inmiddels uitgegroeid tot een kerntechnologie binnen het bedrijfsleven. Bedrijven zetten AI steeds vaker in als motor voor efficiëntie, productiviteit en innovatie. De cijfers zijn helder: tussen 2010 en 2024 groeiden AI-investeringen van 1,3 miljard naar ruim 109 miljard dollar. Alleen al generatieve AI was in 2024 goed voor bijna 34 miljard dollar aan investeringen.

Ook de adoptie van AI binnen organisaties groeit explosief. In 2023 gebruikte iets meer dan de helft van de bedrijven AI-technologie. In 2024 was dat percentage gestegen naar 78 procent. Dat is geen hype, maar structurele integratie. AI wordt steeds vaker ingezet om processen te versnellen, klanten beter te bedienen en besluitvorming te ondersteunen.

De impact op de arbeidsmarkt is tweezijdig. Aan de ene kant verhoogt AI de productiviteit en helpt het om vaardigheidstekorten te overbruggen. Aan de andere kant leidt automatisering tot verschuivingen in rollen, verantwoordelijkheden en verwachtingen. Dat vraagt om herwaardering van menselijke capaciteiten én om nieuwe vormen van scholing en ondersteuning.

Ethiek, risico’s en de noodzaak van transparantie

Een van de meest urgente thema’s binnen de AI Index betreft ethiek en veiligheid. Waar deze onderwerpen aanvankelijk vooral besproken werden in documenten en academische papers, zien we nu de opkomst van concrete meetinstrumenten. Benchmarks, zoals HELM, AIR-Bench en FACTS maken de veiligheid, feitelijkheid en risico’s van AI-modellen meetbaar.

En dat is hard nodig. Want ondanks de indrukwekkende prestaties, laten veel modellen structurele problemen zien. Discriminatie, vooroordelen en toxiciteit zijn niet incidenteel, maar systematisch aanwezig. Hoe groter het model, hoe groter het risico dat deze ongewenste eigenschappen worden versterkt.

Daar komt bij dat de meeste grote ontwikkelaars hun modellen nog steeds niet standaard onderwerpen aan onafhankelijke audits of transparante rapportages. Dat leidt tot een gebrek aan controle en vertrouwen. En zonder vertrouwen is maatschappelijke acceptatie onmogelijk.

Wie de parallel trekt met digitale transformatie in bredere zin, herkent dit patroon. Nieuwe technologie vraagt niet alleen om implementatie, maar ook om kaders. Om governance. Om ethiek als integraal onderdeel van strategie. Technologie zonder waarden is waardeloos.

AI als geopolitieke realiteit

De AI Index laat duidelijk zien dat AI inmiddels niet alleen een technologisch, maar ook een politiek dossier is geworden. Het aantal gerelateerde wetten over AI is in negen jaar tijd gegroeid van één naar bijna zestig wereldwijd. Overheden investeren miljarden in infrastructuur, onderzoek en strategische allianties. Landen als Saudi-Arabië en Frankrijk zetten nationale programma’s op met budgetten van respectievelijk 100 en 109 miljard euro.

Internationale samenwerking groeit, maar blijft versnipperd. Initiatieven, zoals de AI Act van de Europese Unie, de OECD-kaders en VN-resoluties markeren de eerste pogingen tot mondiale afstemming. Maar de technologie innoveert sneller dan het beleid kan bijbenen. Het gevolg is een juridisch vacuüm waarin commerciële belangen vaak zwaarder wegen dan publieke waarden.

Dat maakt AI tot een geopolitieke realiteit. Wie standaarden zet, bepaalt de koers. En standaarden zijn nooit neutraal. Ze weerspiegelen cultuur, macht en ideologie. Juist daarom is het cruciaal dat ook kleinere landen, NGO’s en burgerinitiatieven actief deelnemen aan het debat. Alleen zo voorkomen we een digitale wereldorde waarin slechts enkelen de regels bepalen.

Ongelijke toegang tot talent en kennis

Talent is de brandstof van elk ecosysteem. In de wereld van AI zien we dat het onderwijs snel anticipeert op de groeiende vraag. AI is inmiddels de populairste specialisatie onder promovendi in computerwetenschappen in Noord-Amerika. Tegelijkertijd is zestig procent van deze afgestudeerden internationaal. Dat onderstreept zowel de aantrekkingskracht van AI als de mondiale war for talent.

Toch is de toegang tot AI-onderwijs verre van gelijk. In veel landen met lage- en midden-inkomens ontbreekt het aan infrastructuur, gekwalificeerde docenten en opleidingsmateriaal. Basisvoorzieningen, zoals elektriciteit en internet, vormen nog altijd obstakels. Dat leidt tot structurele ongelijkheid in toegang tot kennis, kansen en welvaart.

Wie AI beschouwt als infrastructuur, moet ook investeren in inclusie. Dat betekent ondersteuning van onderwijsprogramma’s, partnerships met lokale instellingen en open toegang tot leermaterialen. De AI Index laat zien dat hier nog een wereld te winnen valt.

Vertrouwen als sleutel voor acceptatie

Publieke opinie is een spiegel van vertrouwen. En dat vertrouwen verschilt sterk per regio. In landen als China, India en Saoedi-Arabië hebben burgers relatief veel vertrouwen in AI. In de Verenigde Staten is dat vertrouwen juist laag. Europa bevindt zich ergens in het midden.

Zorgen over desinformatie, baanverlies en manipulatie nemen toe. Tegelijkertijd zien veel mensen ook kansen: betere zorg, gepersonaliseerd onderwijs en efficiëntere dienstverlening. Het beeld is complex en veranderlijk. En precies daarom is transparante communicatie essentieel.

AI is geen hype meer. Het is een verkiezingsthema geworden. Een onderwerp in parlementaire debatten en beleidsdocumenten. Dat betekent dat organisaties, overheden en ontwikkelaars niet alleen verantwoordelijk zijn voor de technologie, maar ook voor het verhaal eromheen. Wie geen narratief biedt, laat ruimte voor angst, verwarring en verzet.

AI als katalysator voor wetenschap en innovatie

Een van de meest hoopgevende inzichten uit de AI Index is de rol van AI als wetenschappelijke versneller. Sinds 2022 heeft AI bijgedragen aan baanbrekende ontdekkingen in biologie, geneeskunde en fysica. Nieuwe eiwitstructuren, verbeterde simulaties voor kernfusie en de ontwikkeling van AI-ondersteunde medische hulpmiddelen zijn slechts enkele voorbeelden.

Maar ook hier geldt: impact heeft een prijs. De training van modellen, als GPT-4, stootte meer dan 5.000 ton CO₂ uit. Dat is vergelijkbaar met de jaarlijkse uitstoot van duizenden huishoudens. De vraag dringt zich op: hoe balanceren we vooruitgang met duurzaamheid?

Het antwoord ligt in bewust ontwerp, efficiëntere algoritmes en betere infrastructuur. Maar vooral in het besef dat technologische innovatie niet losstaat van ecologische verantwoordelijkheid. AI moet niet alleen slim zijn, maar ook verstandig.

Conclusie: van technologie naar strategie

Negen jaar jaar AI Index laten een indrukwekkend beeld zien van technologische vooruitgang. Maar nog belangrijker: ze laten zien hoe ons denken over technologie verandert. Van lineaire groei naar exponentiële systemen. Van losse toepassingen naar maatschappelijke structuren.

AI is geen gadget. Geen modewoord. Geen experiment. Het is een systeem. Een infrastructuur die andere infrastructuren beïnvloedt. Een spiegel die ons confronteert met wie we zijn, wat we belangrijk vinden en waar we naartoe willen.

Wie AI beschouwt als kerntechnologie, moet ook bereid zijn om kernvragen te stellen. Wat is de waarde die we willen creëren? Wat is het verhaal dat we vertellen? Welke keuzes maken we – en waarom?

Net zoals ik eerder betoogde in mijn werk over digitale transformatie: technologie zonder strategie is als een schip zonder kompas. Het gaat niet om méér technologie. Het gaat om bewuste toepassing, helder leiderschap en gedeelde waarden.

De AI Index is geen eindpunt, maar een ijkpunt. Een uitnodiging tot reflectie én actie. De vraag is niet of AI jouw sector, markt of organisatie beïnvloedt. De vraag is: ben je er klaar voor?